Μπενάκη, Μουσείο

Μουσείο της Αθήνας, που ίδρυσε το 1930 ο Αντώνιος Μπενάκης (βλ. λ.). Αποτελεί ίδρυμα επιχορηγούμενο από το δημόσιο και στεγάζεται στο αρχοντικό του Εμμανουήλ Μπενάκη (γωνία Βασιλίσσης Σοφίας και Κουμπάρη). Το Μουσείο δημιουργήθηκε από τις ιστορικές και καλλιτεχνικές συλλογές που συγκέντρωσε επί 35 χρόνια ο Αντώνιος Μπενάκης, ο οποίος τις τοποθέτησε με υποδειγματικό τρόπο στο πατρικό σπίτι, αφού το διαρρύθμισε επεκτείνοντάς το με νέα πτέρυγα και τελικά το προσέφερε ως ολοκληρωμένο μουσείο με σύμβαση δωρεάς προς το έθνος. Η μετατροπή του σπιτιού σε μουσείο, ώστε να εξασφαλιστούν ειδικές συνθήκες φωτισμού, αερισμού, κυκλοφορίας, έκθεσης, φύλαξης και συντήρησης αλλά και η έκθεση των συλλογών καθώς και του κάθε αντικειμένου χωριστά οφείλονται στον προσωπικό μόχθο και στην αποκλειστική φροντίδα του ιδρυτή και δίνουν το μέτρο της καλλιτεχνικής ευαισθησίας του. Εκτός από την έκθεση και τον πλουτισμό των συλλογών, ο Αντώνιος Μπενάκης ασχολήθηκε και με την ευρύτερη αξιοποίησή τους, δημιουργώντας στο Μουσείο ειδική βιβλιοθήκη και αρχίζοντας την έκδοση επιστημονικών καταλόγων των συλλογών. Το περιεχόμενο του Μουσείου Μπενάκη αποτελείται από ποικίλες συλλογές, που σχηματίστηκαν σιγά-σιγά σύμφωνα με τις εκάστοτε ιστορικές συνθήκες και καλλιτεχνικές προτιμήσεις του μεγάλου συλλέκτη· γι’αυτό και ο ειδολογικός χαρακτηρισμός του Μουσείου Μπενάκη δεν μπορεί να είναι μονολεκτικός και απλός. Τη βάση πάντως των συλλογών αποτελούν τρεις ιστορικοί και πολιτιστικοί κύκλοι που αλληλοτέμνονται. α) Ελληνική τέχνη, από την προϊστορική εποχή έως σήμερα. Λίγα αλλά εκλεκτά αρχαία ελληνικά αγγεία, χάλκινα μικροτεχνήματα (ισόγειο, αίθουσα Ββ), καθώς και συλλογή από αρχαία χρυσά κοσμήματα (α’ όροφος, αίθουσα Ν). Βυζαντινά χειρόγραφα με μικρογραφίες, μεγάλη συλλογή από βυζαντινές και μεταβυζαντινές εικόνες και εκκλησιαστική μικροτεχνία: χρυσοκεντήματα, δείγματα αργυροχοϊκής (ισόγειο, αίθουσα Β, συλλογή Ανταλλαξίμων, και Γ, και α όροφος, αίθουσα Ζ). Λαϊκή τέχνη νεώτερων χρόνων: φορεσιές και κεντήματα από όλες τις ελληνικές περιοχές, κοσμήματα και ξυλόγλυπτα (α’ όροφος, αίθουσα Ο και όλο το υπόγειο, αίθουσες Π-Ω, καθώς και η αίθουσα Ε. Σταθάτου). β) Νεοελληνικά θέματα. Ο κύκλος αυτός συνδέεται με τον προηγούμενο και περιέχει: ιστορικά κειμήλια της εποχής του Αγώνα, του Όθωνα και του Γεωργίου A’. Προσωπικά αντικείμενα και όπλα αγωνιστών και πολιτικών του 1821, ελαιογραφίες και λιθογραφίες με θέματα και πρόσωπα από τη νεώτερη ελληνική ιστορία, Ελλήνων και φιλελλήνων καλλιτεχνών (ισόγειο – αίθουσα Ελευθερίου Βενιζέλου, κλιμακοστάσιο, και α’ όροφος αίθουσες Η, Θ, Ι και αίθουσα Δαμιανού Κυριαζή). γ) Μικροτεχνία και βιοτεχνία χριστιανική και μουσουλμανική της περιοχής της Ανατολικής λεκάνης της Μεσογείου και της ενδοχώρας της: υφάσματα λινά, μεταξωτά και καμουχάδες βυζαντινής, κοπτικής και μουσουλμανικής τέχνης (ισόγειο – αίθουσα Δ, α’ όροφος, αίθουσες Λ, Μ, Ν). Οστέινα και ξυλόγλυπτα, χάλκινα, γυάλινα και κεραμικά βυζαντινής, κοπτικής και μουσουλμανικής τέχνης (ισόγειο, αίθουσες AA, Γ, Δ, Ε καθώς και αίθουσα Μ, Διομήδους Λάππα). Στους τρεις αυτούς κύκλους, όπου μπορούν να ενταχθούν τα εκθέματα του Μουσείου, παρακολουθεί κανείς την ενότητα της ελληνικής παράδοσης μέσα στον ιστορικό χρόνο και τη στενή σχέση των λαϊκών τεχνών ανάμεσα σε γειτονικούς πολιτισμούς της ανατολικής Μεσογείου. Εξάλλου, συγκεντρώθηκε συλλογή λιθογραφιών, υδατογραφιών και σχεδίων, έργα ξένων καλλιτεχνών με θέματα από την Ελλάδα – ένα σύνολο που ξεπερνά τα 3.500 έργα – καθώς και σπάνιες εκδόσεις χαρτών και εντύπων. Επίσης σχηματίστηκε αξιόλογη συλλογή από 404 χειρόγραφους κώδικες βυζαντινούς και τουρκοκρατίας. Με τη συλλογή χειρογράφων συνδέεται η συλλογή ιστορικών αρχείων, που αποτελεί ξεχωριστό τμήμα, όπου φυλάσσονται κυρίως ιδιωτικά αρχεία αγωνιστών, πολιτικών, λογίων και ποιητών. Παράλληλα το Μουσείο πλουτίστηκε με δωρεές μελών της οικογένειας Μπενάκη και φίλων που πρόσφεραν σημαντικές συλλογές: κινεζική κεραμική με αντιπροσωπευτικά δείγματα όλων των Δυναστειών (αίθουσα Γ. Ευμορφοπούλου)· υδατογραφίες, λιθογραφίες ξένων καλλιτεχνών με θέματα από την Ελλάδα του 19ου αι. και άλλα (αίθουσα Δαμιανού Κυριαζή)· προσωπικά αντικείμενα, αυτόγραφα, ενθυμήματα και έντυπα της εποχής του Ελευθερίου Βενιζέλου (επώνυμη αίθουσα, δωρεά Ιδρύματος Βενιζέλου και Σοφοκλή Βενιζέλου)· ξυλόγλυπτη επένδυση δωματίου από αρχοντικό της Κοζάνης του 18ου αι., εικόνες μεταβυζαντινές και κεντήματα (αίθουσα Ελένης Σταθάτου). Το ίδρυμα Στ. Δεκόζη – Βούρου χορήγησε την ανέγερση δύο νέων αιθουσών με ευρύ κλιμακοστάσιο, που προορίζονται για περιοδικές εκθέσεις και διαλέξεις. Χρυσή καραβέλα με σμάλτο, κόσμημα που προέρχεται από τις Κυκλάδες και φιλοξενείται στις προθήκες του Μουσείου Μπενάκη. Χρυσό διάδημα με ημιπολύτιμους λίθους και σμάλτο, από θεσσαλικό θησαυρό των αρχών του 3ου αι. π.Χ., το οποίο κατέχει περίοπτη θέση στις προθήκες του Μουσείου Μπενάκη. Τραχηλιά από την Αράχοβα κεντημένη με μετάξι, που εκτίθεται στην αίθουσα με τις συλλογές λαϊκής τέχνης των νεότερων χρόνων του Μουσείου Μπενάκη. Σπάραγμα από αιγυπτιακό υφαντό του 5oυ-6oυ αι., που περιλαμβάνεται στις συλλογές του Μουσείου Μπενάκη. Χρυσό κάλυμμα Ευαγγελίου, έκθεμα του Μουσείου Μπενάκη? οι παραστάσεις του μαρτυρούν ότι φιλοτεχνήθηκε στα Επτάνησα γύρω στο 1700. Εσωτερικό καλύμματος κασέλας με καθρέφτη και σκαλιστά ζωγραφικά κοσμήματα, που βρίσκεται στο Μουσείο Μπενάκη. Λεπτομέρια από την «προσκύνηση των Μάγων». Η «Αγία Αικατερίνη», έργο του Κωνσταντίνου Τζάνε-Μπουνιαλή, έκθεμα του Μουσείου Μπενάκη? ο πίνακας συνδυάζει την παράδοση της Κρητικής σχολής με δυτικά ζωγραφικά στοιχεία.